Kontrolsüz teknoloji kullanımının çocuÄŸun geliÅŸimi üzerindeki olumsuz etkilerine iÅŸaret eden Psikiyatrist Prof. Dr. Nevzat Tarhan, bu durumun öÄŸrenilmiÅŸ otizme neden olduÄŸunu söyledi. Bütün gün bilgisayar, tablet ya da televizyonla zaman geçiren çocuÄŸun iletiÅŸim kuramadığını belirten Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “ÖÄŸrenilmiÅŸ otizm ÅŸudur: Bütün gün bilgisayarla uÄŸraÅŸan çocuk, iletiÅŸim kuramıyor. Nasılsınız amca diyemiyor hemen. Bilgisayarla tık tık oynuyor o öÄŸrenilmiÅŸ otizmdir. EriÅŸkin yaÅŸta çok zeki, deha diyorsun ama herkes gülüyor, anlamıyor. ‘Neye gülüyorlar?’ diye anlam veremiyor çünkü duygusal okuryazarlık becerisi geliÅŸmemiÅŸtir. ÖÄŸrenilmiÅŸ otizm artıyor” diye konuÅŸtu.
Üsküdar Üniversitesi Kurucu Rektörü, Psikiyatrist Prof. Dr. Nevzat Tarhan, çocuklarda davranış bozukluklarına iliÅŸkin deÄŸerlendirmede bulundu.
Çocukta davranış bozukluÄŸu nedir?
ÇocuÄŸun her yaşına göre bir davranış olgunluÄŸu olduÄŸunu belirten Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Çocuk yaşına uygun davranış olgunluÄŸunu göstermiyorsa o durumlar, davranış bozukluÄŸu sınırlarına giriyor. Mesela çocuÄŸun altına kaçırması bir örnek olarak verilebilir. Çocuk 1,5 -2 yaşına kadar tuvalet eÄŸitimini öÄŸreniyor. Okul çağına gelmiÅŸ çocuk, hala idrarını kaçırıyorsa bu bir davranış bozukluÄŸu oluyor. Tırnağını yiyorsa davranış bozukluÄŸu oluyor. Gülünecek yerde gülmeyip, aÄŸlanacak yerde aÄŸlanmıyorsa yani misafirler geldiÄŸi zaman nasıl davranacağını bilmiyorsa, ne zaman oturup kalkacağını bilmiyorsa davranış bozukluÄŸundan söz edilebilir. Yani çocuÄŸun yaşına uygun ÅŸekilde olgun davranışlarda bulunması lazım” diye konuÅŸtu.
ÇocuÄŸun yaşına uygun davranmamasının da davranış bozukluÄŸu olarak deÄŸerlendirilebileceÄŸini belirten Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Ürkek, çekingen davranış, fazla içine kapanık olma, kimseyle konuÅŸmamak da bir davranış bozukluÄŸudur. ÖrneÄŸin mesela eve misafir gelir, onun pardösüsünün ucunu keser. Bu davranış bozukluÄŸudur. Ortalığı karıştırır, bırakır. Bunlar davranış bozukluÄŸu olarak deÄŸerlendirilebilir. Davranış geliÅŸtirmek çocuÄŸa genetik olarak gelen bir ÅŸey deÄŸildir. ÇocuÄŸun hayatı öÄŸrenmesi, davranış geliÅŸtirmesi, olumlu davranış ile olumsuz davranışı ayırt etmesinde sosyal öÄŸrenme vardır. Bazı çocuklarda yıkıcı davranış bozuklukları vardır. Mesela yangın çıkarır, her ÅŸeye karşıt olur, aÄŸzından evet kelimesi çıkmaz, kuralları bozmaktan zevk alır. Bütün bunlar davranış bozukluÄŸudur” diye konuÅŸtu.
Otizmde artış var
ÇocuÄŸun yaşına göre davranmayı öÄŸrenmesi gerektiÄŸini belirten Prof. Dr. Nevzat Tarhan, ÅŸunları söyledi: “Mesela nerede duracağını bilmesi gerekiyor. Bunu çocuk nasıl öÄŸrenir? Genetik deÄŸil bu. Pandemi döneminden küresel olarak herkes etkilendi. Her yaÅŸ grubu etkilendi. Çocuk yaÅŸ grubu daha da çok etkilendi. Çok belli olmuyor ama biz çocuk psikiyatri polikliniÄŸinde ciddi vakalar görmeye baÅŸladık. Otizmde artış var. Otizm neden artıyor? Ä°ki türlü otizm vardır. Genetik kaynaklı olan otizm ve sonradan geliÅŸen otizm vardır. Bunların tamamına otistik spektrum bozukluÄŸu deniyor. Bu çocukların beyni farklı geliÅŸiyor. Çocukta nörogeliÅŸim bozukluÄŸu olmaması için dört, beÅŸ becerinin iyi geliÅŸmesi gerekmektedir. Ä°nce motor beceri, kalın motor beceri. Mesela ince motor beceri düÄŸmelerini ilikleyebilmesi, kaba motor beceri ise top oynamasıdır. DüÅŸüp kalkmadan yürüyebilmesi kaba motor becerisidir. Zihinsel zekâ becerileri vardır. Pandemi döneminde bu zekâ becerileri ve mantıksal zekâ becerileri tam tersi çok iyi geliÅŸiyor ama tam tersi ince motor, kaba motor becerileri geliÅŸmiyor.”
GecikmiÅŸ konuÅŸma otizmin belirtisi
Çocukta dil geliÅŸiminin de önemli olduÄŸunu belirten Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Dil becerilerinin de geliÅŸmesi çok önemli. Çocuk dört yaşına geldiÄŸi halde cümle kurmayı öÄŸrenememiÅŸ, gecikmiÅŸ konuÅŸma otizmin bir iÅŸaretidir. Otistik mi diye bir bakıyoruz ki çocuk bütün gün evde televizyonun karşısında, buna klip sendromu deniyor. Çocuk devamlı klip seyrediyor, konuÅŸma ihtiyacı hissetmiyor. Hissetmeyince de konuÅŸmayı öÄŸrenmiyor ve öÄŸrenmediÄŸi için de konuÅŸamıyor. Televizyon ve tablet ucuz bakıcı. Anne-baba eline tableti veriyor. Çocuk orada vakit geçiriyor, ne güzel oyalanıyor diye düÅŸünüyorlar. ÇocuÄŸun orada sadece görsel becerilerini geliÅŸtiriyor ama dilsel beceri geliÅŸtiremiyor, iÅŸitsel beceriyi tam geliÅŸtiremiyor. Ä°nce, kaba motor becerileri geliÅŸtiremiyor. Çocuk bunların hepsini sosyal ortamda, arkadaÅŸ ortamında öÄŸreniyor” diye konuÅŸtu.
Çocuk her ÅŸeyi ailede öÄŸreniyor
Çocuk için ilk sosyal ortamın aile, onun için ailenin kutsal olduÄŸunu kaydeden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Aile, kurumsal olarak kutsaldır çünkü çocuÄŸun ilkokuludur. Ailenin dağılmasının kötü sonuçlarını geliÅŸmiÅŸ ülkeler görmeye baÅŸladılar. Ne yapacağız diye feryat ediyorlar” diye konuÅŸtu.
Åžu anda yeni bir bilim dalının ortaya çıktığını kaydeden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Çocuklara bilgelik eÄŸitimine baÅŸlandı. Neden öÄŸretiliyor? Onlara yalan söylememeyi, paylaşımcı olmayı, empati kurmayı öÄŸretmek hedefleniyor. Kız çocuklarında empati dürtüsel olarak daha çok geliÅŸmiÅŸtir, erkek çocuklarında daha azdır. Anaokulu çocuklarında gözlem yapıyorlar. Birisi düÅŸtüÄŸünde kız çocukları gidip yardım ediyor, erkek çocukları oynamaya devam ediyor. ErkeÄŸin benmerkezciliÄŸi, biyolojik doÄŸasının sonucudur. Kızların empatik olması da biyolojik doÄŸalarının onlara bir armaÄŸanıdır. Çocuklara bunları doÄŸru ÅŸekilde eÄŸitmek için aile ortamına ihtiyacımız var. Güvenli alan olması lazım yani ev aslında güvenli alandır. Evlere son sığınak aile diyoruz. Ev çocuÄŸun kendini güvende hissettiÄŸi bir alandır. Çocuk evde mutluysa o çocuk en büyük armaÄŸanı almış demektir. Pahalı hediyelerden daha kıymetlidir. Onun için tebessüm, birkaç güzel söz yeterlidir” diye konuÅŸtu.
Olumlu davranışları pekiştirilmeli
ÇocuÄŸun olumlu davranışlarının pekiÅŸtirilmesi gerektiÄŸini belirten Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “ÇocuÄŸa olumsuz yaklaÅŸmak ve eleÅŸtirmek yerine güzel davranışını onaylamak önemlidir. ‘Ne güzel yapmışsın, bravo sana’ diyerek duyguları ifade etmek önemlidir” diye konuÅŸtu.
ÇocuÄŸun temel davranış kurallarını 10 yaşına kadar öÄŸrendiÄŸini belirten Prof. Dr. Nevzat Tarhan, çocuÄŸa verilecek ceza konusunda da uyarılarda bulundu:
“En önemli ceza anne ve babasının üzüldüÄŸünü görmesidir. EÄŸer anne baba sevgi cömertiyse anne babanın moralinin bozulduÄŸunu görünce çocuk hemen ‘Ben yanlış yaptım’ diyerek yanlışını düzeltir. Pandemi döneminde çocuk daha çok anne ve babayla bir arada oldu. Arada eÄŸitim hataları varsa bu patlak verecektir.”
ÇocuÄŸa becerilerin öÄŸretilmesi konusunda eksiklikler varsa çeÅŸitli yöntemler kullanılabileceÄŸini hatırlatan Tarhan, “Çocuk böyle durumlarda bize geliyor, duyu bütünleme testi yapıyoruz. Sonra bakıyoruz ki bazı becerileri geliÅŸmemiÅŸ, zayıf alanlara çalışıyoruz. Görsel beceriler, denge becerileri, iÅŸitsel beceriler bütün bunlar çalışılıyor ve burada ince ve kaba motor öÄŸreniliyor. Bu yöntemler, normal otizmde davranış geliÅŸtirmek için kullanılıyor” diye konuÅŸtu.
ÖÄŸrenilmiÅŸ otizme dikkat!
ÖÄŸrenilmiÅŸ otizm kavramına da deÄŸinen Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Mesela bu duruma bilgisayar gibi teknik konularla ilgilenenlerde çok rastlanır. ÖÄŸrenilmiÅŸ otizm ÅŸudur: Bütün gün bilgisayarla, tabletle, akıllı telefon ve televizyonla uÄŸraÅŸan çocuk, iletiÅŸim kuramıyor. Nasılsınız amca diyemiyor hemen… Bilgisayarla tık tık oynuyor, o öÄŸrenilmiÅŸ otizmdir. O nedenle bunların hepsi patolojik durumlardır. EriÅŸkin yaÅŸta çok zeki, deha diyorsun ama herkes gülüyor anlamıyor. ‘Neye gülüyorlar?’ diye anlam veremiyor çünkü duygusal okuryazarlık becerisi geliÅŸmemiÅŸtir. ÖÄŸrenilmiÅŸ otizm artıyor. Top oynuyor ama bir türlü uyum saÄŸlayamıyor. Uygun pozisyona giremiyor. Onları birebir eÄŸitmek gerekiyor” dedi.
Beyin temelli öÄŸrenme öne çıkıyor
Günümüzde eÄŸitim sisteminde metot deÄŸiÅŸtirildiÄŸini, beyin temelli öÄŸrenmenin öne çıktığını belirten Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “ÇocuÄŸu sıraya oturtup, saatlerce teorik ders anlatmak tarihe karıştı. Aktif öÄŸrenme var, deneyimleyerek öÄŸrenme var. Temeli de nörobilime dayanıyor. Beyin temelli öÄŸrenme var. Bu öÄŸrenmede ne var? Bu öÄŸrenme modeli, çocuÄŸa sosyal ortam içinde fiziÄŸi, kimyayı öÄŸretecek. Sokakta bahçede öÄŸrenecek çocuk, odalara tıkayarak öÄŸretmeyeceÄŸiz. Böyle yetiÅŸtirilen çocuklar korkuyla yönetilmeye alışıktır. Korkuyla yönetilen bir toplumda geliÅŸme beklenmemeli” diye konuÅŸtu.
Google uygulamasının iki yüksek lisans tezinden çıktığını belirten Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Bunların hepsi giriÅŸimcilik, özgüvenle oluyor. Çocuklarımızı böyle bir ortamda yetiÅŸtirmeyip, mum gibi olsunlar diye eski gelenekle yetiÅŸtirirsek biz küresel yarışı kaybederiz. Tüketici bir nesne oluruz. Üretici bir toplum olmak istiyorsak üretim odaklı bir yaÅŸam sistemi olmalıdır. Åžu anda hedonizm yani zevkçilik küresel bir hastalık haline geldiÄŸi için sürekli tüketmeyi düÅŸünüyoruz. Oysa çocuklara küçük yaÅŸta üretken olma ve bu yönde düÅŸünme öÄŸretilmelidir. ÇocuÄŸa ne üretebilirim düÅŸüncesi öÄŸretilmelidir. Bu, davranış geliÅŸtirmedir” dedi.
Altı yaÅŸtan önce sorumluluk öÄŸretilmeli
ÇocuÄŸa küçük yaÅŸlardan itibaren sorumluluk verilmesinin de önemli olduÄŸunu vurgulayan Prof. Dr. Nevzat Tarhan, altı yaşından önce çocuklara sorumluluk bilinci vermenin önemine iÅŸaret ederek ÅŸunları söyledi:
“ÇocuÄŸa o yaşın sorumluluklarını öÄŸretmezsen çocuk benmerkezci olur. Narsistik bir birey olur. Bizim kültürümüzde çoktur o. Kendine bağımlı yetiÅŸtiriyor. Morali bozuluyor sıkıntıyı nasıl gidereceÄŸini öÄŸrenemiyor. Kendini eÄŸlendirmeyi öÄŸrenemiyor. Kendini sakinleÅŸtirmeyi öÄŸrenemiyor. ÜzüldüÄŸü zaman üzüntüyü nasıl gidereceÄŸini bilmiyor. Bunlar sorun çözme becerileridir. Bunları anne babanın çocuÄŸa öÄŸretmesi gerekmektedir. Okul baÅŸladıktan sonra bunları öÄŸretmek çok zor, geç kalınmış oluyor. Altı yaşından sonraki dönem de önemli tabii ama bunları altı yaşından önce öÄŸretmek gerekiyor. Çocuk öÄŸrenmezse bağımlı bir kiÅŸilik olur. Her ÅŸeyi annesine, birilerine sormak ister. Bağımlı yaÅŸamak zorunda olur, bireyselleÅŸemez.”
Çocukta hayal kurma becerisini geliÅŸtirmenin de gerekliliÄŸine iÅŸaret eden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Anne babalar farkında olmadan çocukların hayallerini çalıyorlar. Çocuk hayal kuracak sonra bir ÅŸey isteyecek, istek uyanınca ihtiyaç ortaya çıkacak, ihtiyaç oluÅŸunca tekrar hayal kuracak ve amaç geliÅŸtirecek. Bu bir ihtiyaç döngüsü halinde dönüyor. Hayal kurmayan bir çocuÄŸun anne ve babası, çocuÄŸun her istediÄŸini yaparsa çocuÄŸun hayal kurmasına ihtiyaç kalmaz. Bu çocuÄŸun keÅŸfedici, giriÅŸken, üretici olması beklenmemelidir” diye konuÅŸtu.
Çocuk yetiÅŸtirirken bu noktalara dikkat
Çocuk yetiÅŸtirmede tutarsız disiplin nedeniyle ebeveynlerin hatalı davrandığını belirten Prof. Dr. Nevzat Tarhan, ÅŸunları söyledi:
“Çocuklarımızı yetiÅŸtirirken önemli hatalar yapıyoruz. Pandemide bu durum daha çok ortaya çıktı. Anne babanın hatalarını okul gibi sosyal çevre de biraz törpülüyordu. Åžimdi tek öÄŸretme kaynağı anne baba oldu. Burada hem sevgi hem öfke geliÅŸtiren çocuk tipi ortaya çıkacak. Çocukta kötü eylemler varsa anne- baba yalan söylemiyorsa bile çocukta evde tutarsız bir disiplin vardır. Tutarsız disiplin olan yerlerde çocuk bir gün yalan söyledi anne tepki vermedi ve görmemezlikten geldi. Çocuk yalanla sonuç almayı öÄŸrendi. Çocuklarda mesela savunma yalanları vardır. Suçluluk duygusunu gidermek için savunma yalanı söylerler. Anne bu durumda çocuÄŸu hem vazoyu kırmışsın hem yalan söylüyorsun diye pataklarsa çocuk sadece korkmayı öÄŸrenir. Hâlbuki annesi ‘Bir hata yaptın aslında. DoÄŸru olmayan bir ÅŸey söyledin. Bu vazoyu kırmandan daha büyük bir yanlıştır’ derse çocuk bu evde dürüstlüÄŸün prim yaptığını ve annesinin ona deÄŸer verdiÄŸini öÄŸrenir. Böyle olunca çocuk bir daha yalan söyleyerek kendini savunma gibi bir refleks daha gerçekleÅŸtirmez. 0-6 küçük bir yaÅŸtır ama beyin o yaÅŸta öÄŸrenecek bunu. O nedenle her ÅŸey 0-6 yaÅŸ arasında daha iyi öÄŸreniliyor. Hayatımızda öÄŸrendiklerimizin 50’si 0-6 yaÅŸ arasında öÄŸrendiÄŸimiz ÅŸeylerdir. Davranış geliÅŸtirme de aynı ÅŸekildedir. Yalan söyleyen bir çocuÄŸa yalan söylemenin onaylanmadığı kurallı bir ortam geliÅŸtirmek gerekiyor. Anne babanın ortak bir dil oluÅŸturması önemli. ÇocuÄŸun geliÅŸen ruhuna hikâyelerle, sözlerle tohumlar atmamız lazım. Hangi yaÅŸta olursa olsun onaylanmayan bir ortam olursa yalan prim yapmıyorsa çocuk ondan vazgeçiyor. ÇocuÄŸa böyle bir aile ortamı kurmamız çok önemlidir.”
Kaynak: (BHA) – Beyaz Haber Ajansı
Etiketler: